Alabaliklar iki büyük grup altinda toplanir.

-Tamamen iç sularda yasayanlar.
-Hayatinin bir kismini denizlerde, diger kismini tatli sularda geçirenler.

Ancak her iki grupta tatli sularda ürerler.

          Denizlerden yumurtlamaya tatli sulara gelen alabaliklarin hayat sirkülasyonu çok ilginçtir; Denizlerde olgunluga ulasan, binlerce km dolasip beslenen ve büyüyen baliklar, üremek için geri dönüp, hangi akarsuda yumurtadan çikmissa tekrar ayni yeri gelirler, Bu baliklarin hemen hemen hepsi yada tamamina yakini birinci yumurtlama isleminden sonra ölürler. Bu dogal göç sirasinda, haftalar hatta aylarca baliklar yem yemezler. Deniz alabaliklari uzun süren göçten sonra tatli suya girer,akar suyun kaynak kismina dogru çikip kumlu, çakilli berrak yerlere yumurtlarlar. Suyun sicakligina bagli olarak 2-4 ay arasinda yumurtadan çikan baliklar 6 ayla 1.5 yil arasinda tatli suda yasayip denize giderler. Akar sularin gün geçtikçe kirlenmesi, yapilanma ve barajlar bu doga mucisesi baliklarin sayilari gün geçtikce azalmalarina neden olmaktadir.

Yurdumuzda Bulunan Türleri

Yurdumuzda çesitli sayida alabalik mevcuttur, en çok taninanlari anlatamaya çalisalim.

Dere ve Dag alasi

          Balikçi tezgahlarinda bulamayacaginiz tek balik. Tam bir dere baligidir hayatinin çogunu derelerde geçirir . Akintisi dereden gelen göllerdede bulunur. Içsu baliklari içerisinde eti en lezzetli olanidir. Çok güçlüdür akintiya ters ve 1-2 metrelik siçramalarla daha yüksek selalelere bile çikar. Oksijeni bol soguk sularda yasar. 2500 mt yükseklikteki kaynak sularinda bile bulunur. Solungaçlardan kuyrugu kadar gövdede kirmizi benekleri vardir. Etçi balik olup sulardaki sinek lavralari, kabuklu canlilar ve diger baliklarin larva ve yavrulari ile beslenir. Kum,çakil zemine 20-25 cm eninde ve oval olarak hazirladigi çukurlara sonbahar aylarinda yumurtlar. Yavrular su sicakligina bagli olarak 3-4 ay arasinda çikar. Disi balik 1000 ile 1500 arasinda yumurta birakir. Dere alalalarinda cinsi olgunluk 3 yaslarinda olur. Iyi kosullarda 40 cm boy ve 1 kg. kadar çikarlar. Yurdumuzda yakalananlar genellikle 20-25 cm boyunda 250 gr. agirligindadir. Az yumurta verir ve çok yavas büyür , uzun kuluçka döneminin olmasi, havuz kosullarinda yem aliminin kötü olmasindan dolayi tabi ortam disinda üretmek çok zordur.

Göl Alasi (GÖK KUSAGI - salmo trutta forma lacustris)

          Yurdumuzda en taninmis ve en çok avlanan türlerden biridir. Adi, bedenini yanlarindan boylu boyunca uzanan kirmizi,pembe kusaktan kaynaklanir, üreme dönemi ereklerde bu kusak daha göz alici olur. Bas, vucudun yan taraflari, sirt, kuyruk ve yüzgeçleri küçük siyah beneklerle kaplidir. Su isisi 15 derecenin altinda bulunan tüm akarsu ve göllerinde bulunur. Hizli gelisir 1 yilda 250 gr. agirliga ulasir. Oltayla 25 - 30 cm.den 45-50 cm. büyüklügünde kadar olanlar yakalanabilir. Cinsi olgunluk 2-3 yasinda, üreme ilkbahar aylarinda olur. 1 kg. agirliginda 1500-2000 yumurta verir. Gökkusagi alabaligi Dere alasina göre daha hizli büyür o nedenle gün geçtikce gökkusagi alasi atilan derelerde dere alasi azalmaktadir. Çevre kosularina çok iyim göstermesi, nisbeten yüksek sicakliklara dayanikli olmasi,yapay yemlerle beslenmesinin kolay olmasi nedeniyle yetistiriciligi yaygin olarak yapilmakadir. Dünyada 100 yildir yetisticilgi yapilirken yurdumuzda 1970 den bu yana kültür yetistiriciligi yapilmakdadir. Üretimi kolay oldugu için dere ve göllere, Orman Genel Müdürlügü, her yil bol miktarda yeni yavru atar.

Abant Alasi ( salmo trutta abanticus.1954)

          Bolu bölgesine has sadece Abant gölünde bulunan türdür ancak yinede Abant’a yakin göllerde, yedigöller ve civarindaki derelerdede bulunur, Abant’a  100 km uzagindaki Beypazari Karagölde Abant alasina tipa tip benzeyen alabalik vardir. Vucudunu açik kahverengi üzerine siyah iri siyah benekler kaplamistir.Kuyruk yüzgeci diger alabaliklara nazaran daha bariz çatallidir. Maksimum 
olarak 1 kg. kadar olanlari vardir. fakat yakalananlar genellikle 250 gr. kadardir. 3 yasinda cinsi olgunluga ulasan abant alasi, baligin büyüklügüne göre degisen 4. 4,5. 5 mm çapinda yumurta verir. Herbir balik 1000 adet civarinda yumurta birakir. Yumurtalardan yavru baliklar 7 drc. de iki ayda çikar. 7 yasina gelmis baliklarda yumurtalar çok büyük olmasina ragmen döl tutma oranlari düsüktür.

Siyah Benek (ARAS & KAFKAS ALASI salmo trutta caspius)

          Yurdumuzun Dogu Anadolu bölgesindeki nehir ve akarsularinda bulunur. Aras nehri ve çevresindeki akar sularda bolca raslanir. Oksijeni bol soguk sularda yasar. Vucudun yan tarafi ve sirta dogru, etrafi kahverengi, ortasi siyah noktali beneklerle kaplidir, karin bölgesi gümüsi parlak renktedir. Gözler oldukça iridir. 5 - 7 drc de sonbaharda yumurta birakirlar. 5-6 kg kadar büyeyebilir ancak avlananlarin agirligi 200-300 gr. geçmez.

Karadeniz Alasi (salmo trutta labrax)

          Yurdumuzda tatli sularda üreyip denizlerde büyüyen tek türdür. Dogu Anadolunun Karadenize dökülen nehirlerinde ve Tüm Karadeniz sahillerinde bulunur. Vucut zeytin yesili agirlikli üstkisimlar sarimtrak, yanlar daha açik, karin beyazdir. Sirt yüzgeçlere yakin siyah benekler bulunur, yüzgecin deriye birlestigi yerlerde kirmizi lekeler vardir. Cinsi olgunluk 3-4 yasinda olup, berrak ve bol oksijenli akarsularin kaynak kisimlarindaki kum ve çakillara yuva yaparak Sonbahar aylarinda yaklasik 1200- 1600 civarinda yumurta birakir. Yavrular 3 - 3.5 ayda çikar. Maksimum ömürleri 10.12 sene olup ömürlerinin çogunu göl ve akarsularda geçirir. Agirlik olarak 25-30 kg. kadar çiktigi olur, ancak avlanabilenler 6-7 kg. kadardir. Çogunlukla tatli sularda avlanir.

Alabalik Yumurtasi

          Alabalik yumurtalari ortalama 4 mm çapinda, çogunlukta bal renginde ve açik pembeden kirmiziya degisen renklerde olmaktadir. En dis kisimda ince ve saydam yumurta kabugu bulunur. Kabuk üzerinde spermlerin yumurtaya girmesini saglayan mikrofil adi verilen bir delik vardir. Yumurtanin orta kisminda besin kesesi ve bunun üst kisminda döllenencek çekirdek yer alir. Bu kese zar ile çevrilidir, bu zarla kabuk arasindada perivitelin boslugu vardir.

          Mikrofil basit bir yapida olup, huni seklinde bir girintidir. Yumurta tarafindan çekilen ve mikrofil deliginden giren sperm, çekirdekle birlesir. Yumurtanin suyla temas ettigi an perivitelin boslugu su çekip sismeye baslar ve 1-2 dakika sonra mikrofil deligi kapanir. Spermler bundan sonra yumurtaya giremezler. Diger taraftan erkek spermlerininde suda yasama süresi 50 saniye kadardir. Yumurtanin su alip sismeye baslamasindan sonra, yumurtanin hacmi ilk hacmine göre % 20-25 oraninda büyür. Bu su alma ve sisme islemi sonunda düzgün ve pürüzsüz sekil alan yumurta kabugu, kayis gibi sertlesip yumurtanin dis etkenlerden korunmasini saglar. Alabaligi yakalayip karnini açtigimizda, çikan olgun yumurtalari suya birakip üzerine erkek baligin spermlerini sikmak ise yararmi. Alabaligin karnindan çikan olgun yumurtalarin suyla temas ettikden en fazla 1 - 1.5 dakikalik sürede erkek spermlerini yumurtalarin üzerine sikmayi becerebilirseniz ise yarar.

Nisan 1999
Orhan YILMAZ