Karamisin dibine, karayemis fidani, Benimi alacasun, yoksa eski sevdani

- Bitki ve Meyve Özellikleri
- Iklim ve Toprak Istekleri
- Çogaltilmasi
- Bahçe Tesisi
- Çesitleri
- Karayemisin Kullanim Alanlari
- Yayilma Alani
- Karayemis ve Saglik

Laurocerasus officinalis, Prunus lauroceraus olarak bilinir. Vatani Anadoludur. Karayemis, 1546 yilinda bir Fransiz tarafindan Trabzon Kirazi (Cerasus trapezuntuna) olarak adlandirilmistir. Bitki ayni yil Istanbul üzerinden Italya’ya, 1574’de baska bir yabanci tarafindan Viyana’ya oradan da Fransa ve Ingiltere’ye gönderilmistir. 1600 yilindan itibaren tüm Avrupada park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetistirilmeye baslanmistir.

Karayemis, ingilizce Cherry laure olup, ülkemizde: Taflan, Karamis, Kattak, Laz Üzümü, Laz-Gürcü Kirazi, Tçko, Tanal olarak bilinir.

Yayilma Alani

Bitkinin tabi yayilma alani Karadeniz’in dogu bölgeleri, Kafkaslar, Toroslar, Kuzey ve Dogu Marmara’dir. Genel olarak iliman iklim bölgelerinin meyvesidir. Bu bakimdan en iyi karayemisler Karadeniz bölgesinin sahil kusaginda yetistirilmektedir.

Avrupa’nin güneydogusu, Balkanlar ve Kuzey Iran basta olmak üzere dünyanin degisik yörelerinde karayemis formlarina rastlanilmaktadir.

Ülkemizde:

Rize, Trabzon (Maçka -  Meryemana Vadisi), Giresun, Sinop (Ayancik), Zonguldak (Devrek), Kastamonu, Bartin, Bolu, Izmit (Keltepe), Adapazari, Istanbul (Belgrat Ormani, Alemdag), Bursa (Uludag) ve Osmaniye’de (Gâvurdaglari) orman veya orman kiyilarinda dogal olarak rastlanir.

Gövde ve dallari kis soguklarina dayaniklidir. Ancak çiçekler, erken ilkbaharda açtigindan donlara karsi hassastir. Bu nedenle ilkbahar donlarin sik görüldügü yerlerde yetistiricilik oldukça güçtür.

Bitki ve Meyve Özellikleri

Karayemis; 5-6 m boyunda veya boylu çali seklinde, kisin yapragini dökmeyen agaççiktir. Özellikle kayin ormanlarinin altinda yer alir. Ormancilik bakimindan zararli bir alt flora bitkisidir.

Kökler derine gider. Düzgün ve genellikle dik bir gövde yapar.

Gövde grimsi siyah, donuk siyah renktedir. Sert odun dokusu ve kuvvetli bir dal sistemi vardir.

Yaprak, boylari 5 – 25 cm uzunlukta olan yapraklar, elips yada uzunca yumurta biçiminde, kisa sapli, sivri uçlu, tam kenarli veya düzensiz seyrek dislidir. Uzun serit halindeki yapraklar deri gibi serttir. Üst yüzü parlak koyu yesil renkte, alt yüzü açik solgun yesil renkte ve tüysüzdür. Yaprak orta damari alt yüzde bariz bir çikinti yapar. Yapragin alt bölümünde 2 – 4 tane beze bulunur.

Çiçek, dalciklarin uçlarina dogru çiçek salkimi görülür. Bunlar yaprak koltugundan çikar. Açik yesil renkteki sürgünleri tüysüzdür. Beyaz renkli çiçekler 5 – 15 cm boyundaki bir eksen üzerinde, dik duran bir salkimda toplanmislardir. Her bir çiçek üzerinde 5 çanak yaprak, 5 taç yaprak, 1 disi organ ve 15 – 20 erkek organ bulunur.

Meyveler çekirdekli, sulu ve 6 – 25 mm boyundadir. Önceleri yesil renkte olan meyveler olgunlasinca tiplere göre mor siyah renkli, bazen açik veya koyu kirmizi, bazi çesitlerde de sari– kirmizi alacali olmakla beraber genellikle siyaha yakin koyu bir renk alir.

Kiraz iriliginde olan meyveler sekil olarak da genellikle kiraza benzemekte, kalp seklinde, küt veya sivri uçlu, hafif uzun veya üsten basik ve bazen de üzüm taneleri gibi yuvarlak olabilmektedir.  Çekirdek düzgün, sivri  zeytin biçimindedir. Meyveleri tatli, buruk ve aci arasinda degisen yeme özelliklerine sahiptir.

Parkçilikta gruplara karistirildigi gibi, tek olarakda kullanilir. Makaslanmaya gelen bir çit bitkisidir.

  

  Iklim ve Toprak Istekleri

Anavatani olmasi bakimindan Karadeniz’in kiyi bölgesi karayemis yetistiriciligi bakimindan uygun iklim özelliklerine sahiptir.

Iyi gelisme göstermesi ve bol ürün vermesi nemli, günesli, iliman iklim bölgelerinde olmaktadir.  

Erken çiçek açtigindan (çesit özelligi ve rakim durumuna bagli olarak Subat – Mart aylarinda çiçek salkimlari görülemeye baslar) ilkbahar geç donlarindan zarar görebilmektedir. Bazi yillar verimin az olmasinin nedeni buna baglanabilir. Yine tozlanma zamani görülen sisler birtakim olumsuzluklara yol açabilmektedir.

Hemen her çesit toprakta yetisebilir. Havalanmasi iyi, derin topraklarda bol ürün verir. Genel olarak derin, iyi havalanan, nemli, humuslu – killi – kumlu topraklarda yetisir. Taslik, kayalik arazilerde de yetisebilir.  pH yönünden asidik topraklarda yetisse de kireçli topraklara da tolerans gösterir.

Çogaltilmasi

Karayemisin çogaltma yöntemleri :
1. Tohumla,
2. Kök sürgünleriyle,
3. Çelikle,
4. Daldirmayla,
5. Asiyla,
6. Doku kültürü ile.

Kalitesi iyi olan tiplerin çogaltilmasinda kök sürgünleri ve çelikle çogaltma yaygin olarak kullanilmaktadir.  Çok az miktarda da olsa tohumla üretim yapilmaktadir. Ancak bu yöntemle çogaltmada açilma olacagindan tercih edilmemektedir.



Bahçe Tesisi

15 – 30 m2 taç yapabilen bu tür için 3x4, 4x4, 4x6 m araliklarla dikim yapilarak bahçe tesis edilebilir. Dikimde dikdörtgen, kare, üçgen vs. dikim metotlari kullanilabilir.

Kullanilan fidanlar vejetatif olarak çogaltilmis olmalidir.

Meyve agaçlarinin muntazam ve kuvvetli bir taç teskil edebilmeleri ve verim çaginda uzun zaman kalmalarini saglamak için dikim sonrasindan itibaren budamayi bilinçli olarak yapmak lazimdir.

Bir karayemis agaci 35 – 40 yasina kadar ekonomik anlamda ürün verebilmektedir.





Çesitleri

1) Angustifolia (yapraklari ince ve serit biçimli),
2) Caucasica (koyu yesil yaprakli),
3) Colchica (bol çiçekli),
4) Herbergii (koyu yesil yaprakli,
5) Otto Luyken (yavas gelismeli),
6) Pyramidalis (dar tepeli, piramit formlu),
7) Schipkaensis (Bulgaristan kökenli, bol çiçekli, kisa dayanikli),
8) Schipkaensis Macrophylla (gevsek dokulu),
9) Zabeliana (sarkik formlu, kent iklimine dayanir).

Ülkemizde ise meyve biçimi ve meyvenin olgunlasma mevsimine göre 7 karayemis çesidi vardir.

1) Su -(aci)- (temmuz ortasi, acimsi-buruk lezzetli),
2) Vavul (çok etli ve az taneli),
3) Yabani (temmuz ilk haftasi, buruk lezzetli),
4) Agustos -Istavrit- (meyveler geç ve kirmizi renkte olgunlasir),
5) Orak -(selvi)- (temmuz ortasi, tatli-lezzetli),
6) Ayran -(beyaz)- (haziran ortasi, tatli lezzetli),
7) Kiraz -(Ekmek)- Karayemisleri (haziran ortasi, mayhos-hafif buruk).





Karayemisin Kullanim Alanlari

Karayemisin kullanilan kisimlari yapragi, çekirdegi ve meyvesidir.

Yapraklarda seker, tanen, calcium oksalat ve önemli oranda prulaurasin isimli cyanogenetik bir glikozit bulunur. Bu glikozitin miktari yapragin gençligi nispetinde fazladir. Bunlardan baska emulsin isimli bir ferment bulunur. Bu ferment glikozite tesir ederse onu benzaldehyt cyanhdrin ve glikoza parçalar. Bunlardan baska benzoik asit ve siyanidrik asit gibi maddeler (zehirli maddeler) de bulunur. Meyvelerde bu cyanogenetik glikozit ve dolayisiyla HCN bulunmamaktadir.

Meyveleri üzerinde yapilan çalismalarda karayemiste mineral maddelerin ve antioksidan maddelerin bol miktarda, buna karsin bakir ve çinko gibi agir ve zararli metallerin ise çok düsük miktarlarda bulundugu tespit edilmistir.


Karayemis,
- Bazi ilaçlara tat ve koku (kremlerde) verici olarak kullanilir.
- Hayvanlara taze olarak yedirilir
- Pasta, kek ve özellikle hosaf ve kompostolara koku ve tat kazandirmak için ilave edilir,
- Pekmez, reçel ve tuzlamasi yapilir,
- Sindirimi kolay olup meyveleri yenir
- Süs bitkisi olarak kullanilir.
- Tokluk hissi verdiginden diyet olarak kullanilir,
- Yapraklar; çelenk yapiminda, balik tablalarinin süslenmesinde, hamsi bugulamasinda koku vermek ve istah açmak için (1-2 adet halinde) kullanilir,
- Yapraklari çiçek açma döneminde zehirlidir. Gelismesini tamamlayan taze yapraklari elle toplanir. Destile edilerek eczacilikta kullanilan Laura Cerasin maddesi elde edilir.
- Yapragin bilesimi; glikoz, tanen, kalsiyum oksalat, emulsin (enzim), prulaurasin (glikozid), benzoik asit, siyanidrik asittir (zehirlidir, çekirdekte de bulunur, yapraktan elde edilen su fazla kullanilirsa; bas dönmesi, kusma, karin agrisi yapar)



 

Karayemis ve Saglik

- Antioksidan özelligi sayesinde, birçok hastaligin olusumu ve gelismesini önlemesinde faydalidir.

Bu anlamda karayemis tüketiminin fayda saglayacagi hastaliklarin basinda, alzheimer, diyabet, doku ve cilt hastaliklari, kanser, kalp-damar hastaliklari ve romatizmal hastaliklar geliyor. Karayemisin antioksidan özelligiyle ayni zamanda yasin ilerlemesiyle vücutta meydana gelen oksidaf zarar azaliyor, yaslanma da gecikiyor.

- Bronsite iyi gelir  (Meyveler çekirdekleri ile toz edildikten sonra balla karistirilir)
- Demir eksikligini giderici özelligi vardir.
- Disleri korur.
- Hemoroide iyi gelir
- Idrar söktürür
- Insülün hormonunu gelistirir. Spazm çözüdür (sindirim sistemi).
- Kalp çarpintisini giderir
- Kan sekerini düsürür
- Kaslarin düzenli çalismasini saglar
- Kemik yapisini gelistirir.
- Mide ülseri ve barsak tembelligini giderir
- Özsu’yu egzamaya yarar
- Sakinlestiricidir (astim, sinirsel öksürük)
- Sigaraya karsi isteksizlik dogurur
- Seker hastaligina karsi, firinda kurutularak ya da kavrularak da tüketilir
- Tas düsürücüdür
- Uyku vericidir-

Kaynaklar:

1) Karayemis Yetistiriciligi ve Önemi, Yrd.Doç.Dr. Ali ISLAM, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Ordu Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
2) Rize Tarim Il Müdürlügü
3) www.ntv.com.tr, 16 Eylül 2003
4) www.oregonstate.edu
5) Wikimedia Commons
6) www.plant-pictures
7) www.dkimages.com

Bu Sayfa biriz.biz adresinden alinmistir